TTCK VN tiếp tục chịu thảm họa lần 2

Thảm họa lần nay dường như các dân Trader đều đã biết trước và không mấy bất ngờ với nhiều người. Đồng thời, sau vụ bầu Kiên vào tháng 08/2012, sự việc lần này đã được công bố vào hai ngày cuối tuần nhằm xoa dịu sự ảnh hưởng tiêu cực của thông tin.

Như thường lệ, không cần biết thông tin có ảnh hưởng đến cổ phiếu mình hay không, hậu quả để lại là gì? Có gây áp lực giải chấp lên các cổ phiếu khác hay không?... Các nhà đầu tư vẫn bán mạnh và tháo chạy khỏi cổ phiếu của mình mà không cần suy nghĩ và phân tích. Đó là TTCK VN, một thị trường yếu về tâm lý, viễn cảnh “bỏ của chạy lấy người” luôn diễn ra mỗi khi thị trường lại xuất hiện thêm nhân vật lớn từ nhiệm.

Sau vụ việc vào tháng 08/2012, thị trường giao dịch kém thanh khoản, thậm chí là thấp nhất lịch sử, tâm lý nhà đầu tư cũng bắt đầu chán nản với diễn biến đi ngang của thị trường. Điểm tích cực có thể thấy là thị trường trong các phiên sụt giảm mạnh thì dòng tiền khối ngoại lại chảy mạnh vào TTCK VN, đây cũng là chiến lược đầu tư của khối ngoại vào năm 2011 “mua mạnh khi thị trường giảm và bán mạnh khi thị trường tăng”. Cũng viễn cảnh như vậy, phiên giao dịch cuối tuần, thị trường để lại dấu ấn lần 2, nhưng việc cảnh lần này lại khác so với tháng 08/2012 là hầu hết các mã cổ phiếu đã sụt giảm trước đó, đặc biệt dòng tiền đầu cơ đã rục rịch quay trở lại trong phiên thứ 5 và vào mạnh phiên thứ 6.

Tuy nhiên, hầu hết các nhà đầu tư trung thành với TTCK VN từ rất lâu đã quá chán nản với thị trường, khi mà yếu tố rủi ro không thể định lượng được, đặc biệt tâm lý nhà đầu tư trong thời điểm hiện nay rất yếu, chỉ cần có thông tin từ nhiệm của 1 vị chủ tịch nào đó là lập tức nhà đầu tư bán mạnh cổ phiếu của mình. Do đó, có thể thấy con đường sắp tới của TTCK VN sẽ rất khó khăn, khó khăn ở đây là vì xu hướng giảm sắp tới mà là khó có thể lấy lại niềm tin của nhà đầu tư và khả năng thị trường chứng khoán có thể sẽ không còn là kênh huy động vốn hiệu quả. Vì vậy, tôi thiết nghĩ trước những sự việc này, các cơ quan chức năng cần có phương án và kế hoạch xử lý để chấn an dư luận, đặc biệt cần phân tích rõ mức độ ảnh hưởng hay tính tích cực của sự việc, chứ không nên để tình trạng “sống chết mặc bay”.

Tôi cũng đã tham gia TTCK VN từ rất lâu, nhưng TTCK trong năm nay đã để lại cho tôi biết bao nhiêu là bài học xương máu. Hành động của các nhà đầu tư trong các thời điểm rủi ro như hiện nay là không thể dự báo được bằng mọi phương pháp phân tích. Qua sự việc trong phiên cuối tuần vừa qua, tôi có vài nhận xét như sau:

Thứ nhất, áp lực bán sàn hàng loạt không diễn ra như trong tháng 08/2012 vừa qua, điều này có thể lý giải là do thông tin chưa được công bố chính thức và dòng tiền đầu cơ lao vào bắt đáy khi hầu hết các mã cổ phiếu đều về giá trị hợp lý để xem xét mua.

Thứ hai, rút ra kinh nghiệm lần trước, thông tin tiêu cực đã được công bố vào cuối tuần nhằm xoa dịu phản ứng tiêu cực của nhà đầu tư.

Thứ ba, mức độ ảnh hưởng của vụ việc lần này không quá mạnh vì chỉ ảnh hưởng đến 1 nhóm cổ phiếu liên quan.

Do đó, tôi cho rằng thị trường sẽ không có viễn cảnh bị bán sàn 3 phiên liên tiếp như trong tháng 08/2012, mà có thể chỉ diễn ra trong một phiên vì dù gì các mã cổ phiếu cũng đã giảm mạnh về vùng giá hợp lý và tâm lý nhà đầu tư có thể ổn định trở lại sau 2 ngày cuối tuần. Nhưng thị trường vẫn chưa có động lực tăng điểm mạnh trong thời điểm tới mà chủ yếu là xu hướng đi ngang với thanh khoản thấp. Tuy nhiên, tôi cũng vẫn kỳ vọng thị trường sẽ có chuyển biến tích cực hơn sau khi kết thúc kỳ họp Quốc hội 15/11/2012.

Các kiểu sai lệch về hành vi của nhà đầu tư cá nhân

Các bạn học về tài chính truyền thống có lẽ đã quá quen thuộc với lý thuyết danh mục đầu tư hiệu quả Markowitz (năm 1952). Các giả định cơ bản của lý thuyết này là thị trường hiệu quả, các nhà đầu tư có đầy đủ các thông tin cần thiết, họ là những nhà đầu tư duy lí và sợ rủi ro. Tuy các giả định của lý thuyết này có vẻ không hợp lý trong thực tế nhưng vẫn được ứng dụng rất rộng rãi trong việc phân bổ danh mục đầu tư 1 cách tối ưu nhất.
Kahneman & Tversky, được xem là cha đẻ của tài chính hành vi đã phát triển nhiều học thuyết để phản bác lại các giả định của Markozwitz, 1 trong những học thuyết của 2 tổ sư này là thuyết viễn cảnh (prospect theory). Lý thuyết này cho rằng các nhà đầu tư ko phải duy lí, họ không sợ rủi ro mà sợ thua lỗ. Nội dung của học thuyết được tóm gọn trong ví dụ sau:
Trò chơi 1: tung đồng xu, xác suất 5 ăn 5 thua, thắng bạn được 150$, thua mất 100$. Đây có vẻ là kèo thơm vì tính theo xác suất ăn trừ thua thì bạn sẽ được lợi: 50%* 150 – 50%* 100= 25$. Nhưng thực tế thì ko nhiều người mặn mà với trò này vì họ sợ lỗ 100$, họ cho rằng ăn 150$ chưa đủ để họ đánh đổi.
Trò chơi 2: bạn đã chơi và thua mất 100$. Bạn có cơ hội chơi thêm ván nữa, luật chơi tương tự,tính xác suất ăn 25$ vẫn bằng trò 1. Nếu là nhà đầu tư duy lí thì họ sẽ đối xử với 2 trò như nhau. Nhưng thực nghiệm thì người ta hứng thú với trò 2 này hơn trò 1 rất nhiều vì tâm lý nếu ko chơi nữa thì thua chắc 100$, còn nếu chơi thêm thì có cơ hội gỡ lại và thắng 50$.
Tâm lý này rất giống với việc lỗ chứng khoán, nếu bán là chắc lỗ, nhưng mua bình quân giá lỡ TT lên thì có lời. 1 đồng lỗ có giá trị lớn hơn 1 đồng lời rất nhiều, lời 10 triệu VND ta vui chỉ 1 ngày nhưng phải cắt lỗ 10 triệu có khi buồn đến cả tuần. Dưới đây là hình vẽ minh hoạ cho lý thuyết này:

Phát triển từ học thuyết này, các nhà kinh tế học hành vi đã phân loại các sai lệch về hành vi của nhà đầu tư cá nhân thành 2 loại đó là kiểu sai lệch về nhận thức và kiểu sai lệch về cảm xúc. Bệnh sai lệch về nhận thức đến từ việc thu thập xử lý thông tin sai, thiếu kiến thức… nên rất dễ chữa. Ngược lại, bệnh về cảm xúc thường ăn sâu vào suy nghĩ của cá nhân nên rất khó chữa.
1/Sai lệch về nhận thức
Sai lệch này được phân loại thành sai lệch về niềm tin và sai lệch về xử lí thông tin.
Sai lệch về niềm tin

a. Quá bảo thủ

Nhà đầu tư quá tin tưởng vào nhận định trước đây của mình và bỏ qua sự tác động của thông tin mới tới TT. PTKT có nhiều nét rất tương đồng với tài chính hành vi. Nhiều nhà đầu tư nhìn rõ ràng TT đang tạo đáy, tín hiệu gom hàng, mô hình vai đít vai quá đẹp, chắc chắn TT sẽ tăng mạnh trong nay mai. Họ quá bảo thủ với phân tích của mình mà bỏ qua tác động của các thông tin mới tới TT, ví dụ như vụ bắt bớ mới, hay những thông tư mới sẽ tác động đến TT như thế nào. Kết quả là họ không điều chỉnh gì và quyết tâm thắt dây an toàn bám tàu theo nhận định của mình. Tuy nhiên, cân nhắc tác động của thông tin mới và nghiên cứu thay đổi chiến lược cho phù hợp với diễn biến mới nên làm hơn là ngồi im.
b. Muốn tìm sự đồng tình
Các nhà đầu tư có xu hướng muốn tìm người chung thuyền, chung nhận định với mình để củng cố thêm niềm tin. Bạn sẽ rất thích những người có chung quan điểm với mình và lờ đi những ý kiến trái chiều. Ai đầu tư CK có lẽ đều từng có tâm lý này, hôm nay giảm mạnh, ai bắt đáy cũng đều tìm người có cùng quan điểm, nếu có cao thủ cũng tham gia thì quá vui, và hơi khó chịu với quan điểm ngược lại.

c. Lệch lạc do tình huống điển hình

Một công ty công bố một chuỗi lợi nhuận lớn hàng quý. Và kết quả, ta giả định lần công bố lợi nhuận tiếp theo cũng sẽ tốt đẹp như thế. Khi có những tình huống điển hình ngắn hạn, chúng ta nghĩ tình huống này trở nên bình thường, thay vì quan tâm nhiều đến các yếu tố dài hạn. Một ví dụ khác cho lỗi Lệch lạc do tình huống điển hình là việc cho rằng một công ty tốt đồng nghĩa với việc cổ phiếu cũng tốt. EIB, ACB vẫn là những ngân hàng tốt, nhưng cổ phiếu thì ko phải lúc nào cũng tốt và nên mua.

d. Ảo tưởng về khả năng kiểm soát kết quả

Đây là sai lệch mà nhà đầu tư tin rằng họ có thể kiểm soát được kết quả, trong khi sự thật là họ không thể. Sai lệch này khá giống với sai lệch về cảm xúc quá tự tin, khác là ở chỗ cảm xúc quá tự tin thường là bệnh của các nhà đầu tư giỏi chuyên môn và quá tin tưởng vào khả năng của mình. Bạn từng nghe nói chỉ có 20% trader là thắng được từ TTCK, còn lại đều thua lỗ. Nhưng bạn vẫn tin rằng mình sẽ là thiểu số, cứ tập trade thật nhiều là sẽ khá và chiến thắng thị trường sớm thôi, easy game. Như vậy bạn đã bị bệnh này rồi.

e. Phụ thuộc quá nhiều vào kinh nghiệm quá khứ

Các kinh nghiệm, hay quy tắc học được thường giúp chúng ta ra quyết định nhanh chóng và dễ dàng hơn nhiều. Nhưng trong một số trường hợp, dựa dẫm quá nhiều vào các quy tắc đôi khi sẽ dẫn đến sai lầm, đặc biệt là khi các điều kiện bên ngoài thay đổi. Bạn có 1 cái code ami rất hay, đã back test thành công và sử dụng nó rất tự tin (like a boss). Nhưng có thể cái code đó chỉ đúng khi TT uptrend, còn trong lúc side way nó báo tín hiệu rất lung tung nhưng bạn vẫn mua bán theo nó vì quá khứ đã thành công với nó. Đây là biểu hiện của bệnh này.